Kwintenkrais

Fan di Musiiktheorii kumt di Bigrep Kwintenkrais (Dütsk: Quintenzirkel, latiinsk circulus = Krais).

Me di Kwintenkrais es dit iinfach en finj üt, hurfuul Fuarteeken en Toonaart heer.

Kwintenkrais iin ön dit Dur-Moll-Systeem

Di Kwintenkrais jert jaar ek twingend tö des Systeem, man em ken höm aur di Maaten gur diarfuar iinseet.

Kwintenkrais me Krütsen (♯)

Des Krais bigent me G. Füf Tööni diiper liit D, da kum A, E, H en Fis, en diareeđer C.
G heer jen Krüts, D heer tauen, A heer trii en sa förter. C heer gaar niin Fuarteeken.

Jüst sa giar dit uk me Moll-Toonaarten. Me di paralleeli Toonaart es di Moll-Toonaart me dit salev Fuarteeken meent. Jü liit langsen trii hualev Tööni of en litj Terz diiper üs di Dur-Toonaart.
Moll uur litj, Dur gurt skrewen (Se uk ön dit Skelt diar stuun gurt en litj töhop eeđer Fuarteeken):
e tö G, h tö D, f♯ of fis tö A, c♯ of cis tö E, g♯ of gis tö H en a tö C

Wan en Gitarispölster en Nootenbleer sjocht en weet ek, hok di rocht Grünjakkord es, da teelt hi iinfach di Krütsi. Heer dit Bleer tau Krütsi, da es dit ön D of h (H-moll) notiaret. Da weet hi, dat di Grünjakkordi D, G, en A jit, jest, fjuurst en fifst Trap, analoog ön moll h, e en f♯, sokst, taust en trērst Trap fan di Dur-Leđer, en dit leengt fuar't Miist en spöli fuar di Sjungsters of hoken diar Musik maaket. - Des jert man tö dit Theema Kadens.

Fuar dit beeter ön Haur tö bihual, ken em höm en Bröch bech:
Gung Dü Altert Eeđer Haur Fuar
Dit giar bit Fis. C (a-moll) kumt uk ön Dütsk ek fuar, aurdat dit niin Fuarteeken heer.

Kwintenkrais me b-Fuarteeken (♭)

Jüst sa lapt dit, wan diar niin Krütsen staan, man ♭s:

Jen b es F-Dur, tauen sen B (internatsjonaal B♭)-Dur, trii sen Es (E♭)-Dur, da kumt As (A♭)-Dur, D♭(Des) en G♭ (Ges), wat dit salev es üs F# (Fis).

Dur tö Moll lapt da aliksa üs bi di Krütsen (Litj Terz diiper) d tö F, g tö B, c tö Es of E♭, f tö As of A♭, b tö Des of D♭ es tö Ges of G♭

En Bröch:

Fuar'n Bloom Es't Aural Dailk ön Guart
Dit giar bit Ges.

Enharmoonisk Fortuskin

Wan en Toon me "es" jit, da es di formenert: Ges es G om en hualev Toon diiper.
Wan en Toon me "is" jit, da es di om en hualef Toon hooger: Fis es F om en hualev Toon hooger.

Hoken rocht henluket heer, di fair me, dat dit saacht di salev Toon es. Sawat jit da enharmoonisk Fortuskin, wan jen Toon tau Noomen heer.
En huarfuar es dit gur? - Dit sjocht em, wan em di Kwintenkrais jit förter driift: Da kumt em ön't Jen fan di Krütsen tö H-is, wat dit salev es üs C. - Niin 12 Krütsen, gaar niin Fuarteeken.

Di miist Sen maaki di Toonaarten, diar boowen weeget sen, sa bit fjuur Teeken hen. Wan't me di Fuarteeken tö fuul uur, da ken dit bal nemen muar spöli.

Kwinten ön di Musik

Som Komponisten skriif wat, hur di Toonaarten langsen üđers uur. Mal bikeent es "Sweet Georgia Brown", wat ön Kwinten dial giar.
Akkordi: D7 -- G7 -- C7 -- F7 en üs Bröch A(7), di Kwint tö D. Taust Diil fuaranert höm: d a a7 :| F7 E7 Es7 D7 en weđer Kwinten: G C F

En bet wat fuar Gitarispölsters: Hoken dit omseet wel, di skul me C7 aur sin Fingerbuurt "sleri" (Di Akkordi, dānen diar me "7" āpskrewen sen). Dit es dit Wakerst en lünt ön't Beest diarfuar. Ik spöli dit A fuar di Bröch iipen en seet en A7 bluat achterön. D- Moll en A-Moll spöli ik Barrée en sleri da fan F dial. G, C en F da weđer iipen, dit let höm gur omseet.

Bi des Bispöl di jest trii Takti döör ali 12 Toonaarten fan di Kwintenkrais. Dit es fan Chopin: