Internet

At internet (faan ingelsk:inter tesken an net näät, uk näät of wääb) as en weltwidj ferbinjang faan enkelt autonoom need.

Auer't internet luup ünlik siinsten üs WWW, E-Mail, Telnet, SSH, XMPP, MQTT of FTP.

Am dat a kompjuutern uun't näät mäarkööder dooten skaft kön, brük jo en fäästlaanj internet-protokol.

At internet hää üüs welt sant amanbi 1989 böös feranert, auer dooten nü ianfach an uun sekunden fersjüürd wurd kön.

Histoore

1969 - 1983: Arpanet. Det wiar en ferbinjang faan enkelt grat reegnern uun uniwersiteeten. Amdat jo reegnern mäenööder dooten ütjbütje küd, skul a dooten iarst ans kodiaret wurd an küd do üüb en fäästlaanj oort an wiis (det protokol) wechsjüürd wurd. Uun a juaren 1973/74 as diarför det TCP-protokol ütjsoocht wurden. Di wichtagst nat wir uun jodiar juaren det E-Mail.
1981 - 1993: TCP/IP an DNS. Arke reegner uun't näät füng nü en internet-protokol-adres (IP) efter di standard IPv4. Det siig do t.b. so ütj: 207.142.131.235. Üüb detdiar oort an wiis küd auer 4 miljaarden adresen so üs tilefoonnumern fäästlaanj wurd, an am mend doomols, det lingt för iiwaghaiden. An am ei leewen mä sok ünhanag lung numern tu werkin, küd sant 1984 uk nöömer för adresen fäästlaanj wurd, t.b. www.wikipedia.org. Jodiar nöömer wurd faan DNS-reegnern auersaat tu det IP.
sant 1989: WWW. Didiar siinst wiar det grünlaag för det digitaal rewolutjuun. Arkenään küd nü mä en kompjuuter auer san ISP (ingelsk: internet service provider) iin uun det grat näät an wääbsteeden besjük. A sidjen uun't WWW (ingelsk: world wide web) werke mä det HTTP-protokol. Nü lingd uk bal a IPv4 adresen ei muar, an jo wurd nü suutjis üüb di IPv6 standard broocht. Jo san hexadezimal kodiaret mä 16 ünlik tiaken: a numern 0 bit 9 an a buksteewen a bit f. Son IPv6 adres sjocht t.b. so ütj: 2001:0db8:85a3:08d3:1319:8a2e:0370:7344, an diarfaan jaft at nü 2¹²⁸ (≈ 3,4·10³⁸) adresmögelkhaiden.
Uun Madeleuroopa san 2012 80 bit 90% faan a hüshualer mä't internet ferbünjen, uun Süüdeuroopa sant 70 bit 80%.
Muar an muar woort di mobiil tugang tu't näät auer smartphones mögelk maaget.

Luke uk diar

Commonskategorii: Internet – Saamlang faan bilen of filmer

Wikiquote: Internet (sjiisk)

TLD