Toonleđer
 Söl'ring
|
En Toonleđer es en Reeg fan Tööni, diar üs Ördning nütet uur, dat em salev en Liren, me dānen em Musiik spöli wel, en Aart fan Rüm haa, hurbenen em önerwai es.
Bikeent es fuaral di iinfachi Diatoonsk Toonleđer, diar et ön Dur en Moll jeft. Diatoonsk kumt fan Greeksk en jit sa fuul üs "em giar döör di hiilen Toonstööpen".
En diar sen wü uk al bi di Senerlighairen: Hat jeft hiili Toonstööpen en sok, diar hualev sen.
Jit dit ek uk Oktāvi?
[Bewerke | Kweltekst bewerke]En Oktāvi es en Interval, en diarfan des, diar au aacht Tööni giar ("Okt-" ön latiinsk stuunt fuar "aacht").
Fuar di Toonleđer es dit ek di rocht Noom.
Struktuur bi Dur
[Bewerke | Kweltekst bewerke].png)
Üp dit Skelt sjocht em, dat twesken di wit Tasten somtirs suurt Knopen seet en somtirs ek.
Dit hinget diarme töhop, dat
- C-Dur bluat üp wit Tasten spölet uur (Niin Fuarteeken)
- En diatoonsk Toonleđer ek bluat hiili Toonstööpen heer.
Bi Dur sen twesken di Trērst en di Fjuurst sa üs twesken di Soowenst en di Aachtst Toon di "natüürelk" Hualevtoontstööpen.
Wat pasiaret bi G-Dur?
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Dit es rocht iinfach tö forklaari: Gung dach jens fan di Toon G me di Reeg tö't naist G.
Wan Dü bi dit Skelt bi H best, teeli iinfach lefts fan C förter.
Hur es di hualev Stööp? Rocht, twesken E en F, dit meent, twesken Toon Numer 6 en 7.
Dit es mes, en dit lünt uk mes. Di hualev Stööp skel jaa twesken Toon 7 en 8, bi G-Dur twesken F en G.
Da helpt bluat, dat em dit F hooger maaket, en dit giar me en Krüts (♯). Achterön jit di Toon ek muar F, di jit Fis (Skrewen uk: F♯).
Dit ken em nü döör di hiili Kwintenkrais förterspöli, üs naist kumt D, hur dit Cis (C♯) waant, dit taust Krüts.
Struktuur bi Moll
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Bi dit Moll, hur wü om snaki, jert di Moll-Toonleđer me dit salev Fuarteeken 1 1/2 Tööni, trii hualev Stööpen of en litj Terz öner di Stamtoon fan di Dur-Toonleđer. Stamtoon fan C-Dur es C, klaar.
Ön di Tastatuur fan't Klawiir ken em se: Twesken C en H es niin suurt Tasti, dit es en hualev Stööp. Twesken H en A es en suurt Tasti, dit es da jen hiili of tau hualev Stööpen. Dit sen trii, wü sen bi a-moll, en dit giar uk bluat aur di wit Tasten.
Nü bigen wü weđer tö teeli: Di hualev Toonstööpen sen nü twesken Numer 2 en 3 en twesken Numer 6 en 7. Dit lünt üđers üs Dur, en jüst diarfuar es dit taacht.
Bi Moll sen twesken di Taust en di Trērst sa üs twesken di Sokst en di Soowenst Toon di "natüürelk" Hualevtoontstööpen.
Wat pasiaret bi G-Dur?
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Di salev Fraag en salev swaaret: Gung jens fan G trii hualev Stööpen dial, en Dü lönigst bi E.
Bigen nü tö teeli (F♯ ek auriit), en Dü sjochst, hat kumt aliksa üt, bluat dat dit 5 Tööni hooger es üs fan C-Dur/a-moll.
Jit wat
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Hat jeft jit fuul muar diatoonsk Toonleđern, man hat skel jir diaröm gung, des tö forklaari, hur fuar't Miist me aarbert uur. Töhop me di Kwintenkrais heer em diarme al hok Weeten, hur em höm me üđer Musikanten aur iinigi ken. - Fuul Formaak!