Voltaire

Tekst üüb Fering

Voltaire (amanbi 1725)

Voltaire [vɔltɛːʀ] (bäären François-Marie Arouet [fʀɑ̃swa maʀi aʀwɛ], * 21. Nofember 1694 uun Pariis; † 30. Mei 1778 uk diar) wiar en fraansöösk filosoof an skriiwer. Hi as een faan dön miastleesen an iinflöödrikst autooren faan't Apkleering. Hi skreew satiiren, romoonen, draamen, histoorisk werken an briaw. Troch sin publisistisk an poliitisk engagement ded hi tu't toochtergud faan't Apkleering grat wirking.

1750 wurd hi faan Köning Friedrich de Grat tu Preussen nuadiget. Hi wenet do tau juaren. Do wenet hi nai bi Genf.

Uun sin filosofii naam hi elementen faan det ingels geistesleewent auer: uun dön Ingels Briaw (üüb Fraansöösk: Lettres anglaises, 1733) spruch hi det ingels politiik an filosofii ap. Hi fuligt stark John Locke an Isaac Newton hör toochter. Hi naam a stridj jin dogmatismus an för't freihaid faan a lidj ap. Mä sin ingels föörbiljen bekempet hi fööruurdialen, fööraal dön faan det ratschunaalistisk filosofii. Fööraal skarep greeb hi det dogmatisk faan a religiuunen uun: heer siig hi a rut faan intolerans, ferfuligung an üngerochtighaid tjüüget. At gratdial faan a religiuunen siig Voltaire üüs auergluuwen uun. Efter sin meening san jo faan en fernünftig religiuun, wat at moraal fördert, beeder tu maagin. Voltaire roket iin uun't naite faan en deistisk positschuun. Efter detheer tüpisk apkleererisk godföörsteling as God skeper faan det natüürelk order, man grapt hi ei muar iin uun detheer order iin.

Luke uk diar

• Persöönelkhaiden faan't Apkleering: (uun Frankrik) Jean-Jacques Rousseau, Voltaire; (uun't Ferianigt Köningrik) Thomas Hobbes, David Hume, John Locke; (uun Holun) Baruch de Spinoza, (uun Tjiisklun) Henriette Herz, Marcus Herz, Immanuel Kant, Gottfried Wilhelm Leibniz.

 Commons: Voltaire – Saamling faan biljen of filmer