Di Gitshals of di Söl’ring Pidersdai/fe
 Tekst üüb Fering
|
Di Gitshals of di Söl’ring Pidersdai as en komeedestak uun fjauer aptööger faan de Söl'ring skriiwer Jap Peter Hansen. Hansen skreew det uun sin siafaardtidj twesken 1788 an 1792. Uk wan’t stak 1809 ütjden wurd, wiar en uurapfeering faan amatöörkomeedjanten iarst 22. Febrewoore 1880 (a Piadersdai) uun Muasem[1].
A karaktern
[Bewerke | Kweltekst bewerke]A hoodkaraktern faan’t stak san Pider Madsen an sin woksen jongen Korneelis an Ellen. At jaft uk Pider Madsen sin wüf Gon’nel, diar en gudaardig mensk as. Öler karaktern, diar uun’t stak föörkem, san:
- Jēns Kuk (1. aptooch)
- Ejrkel’ Senken (1. aptooch) , en aarem wüf
- Kristjan Moggels (1. aptooch), en neiskirig jong dring
- Tau letj dringer, diar uun de iarst aptoog briaw bring
- Bleik (2. aptooch), Gon’nel sin bruler
- En moon faan Wiringhiird (2. aptooch)
- Hans Post, en jong dring, diar uun de naist aptooch en briaf brangt
- Inken Lassen (2. aptooch), en foomen faan en naibüür
- Mērret Andreesen (2. aptooch), diar Korneelis sin bridj wurt.
- Booi Joohannissen (3. aptooch an 4. aptooch), diar Ellen san maan wurt.
- Uas Baaiken (3. aptooch)
- Welhelm Sörrens (3. aptooch).
- Elsi Lassen (3. aptooch), Inken Lassens sin mam.
- Eeb Madtsen (3. aptooch an 4. aptooch), Pider Madtsen san bruler.
- Siiwerdt (3. aptooch), en süper.
- Dochter Frans (4. aptooch).
- Dirk Moggels an san dring (4. aptooch).
- En wüf faan en naibüür (4. aptooch).
Huaram at stak gungt
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Pider Madsen as de rikst büür uun Kairem an as uu so gitsig. Hi wal tu sin jongen ei iansis jil tu’t feirin faan a Piadersdai du. A jongen, Korneelis an Ellen, man dacht en kluk ploon ap; hü jo faan hörens aatj dach noch en gud mensk maage kön. Jo skriiw en briaf am faan ham 70 riksdooler tu fun. At briaf komt efter’t saien faan Madts, Pider Madsen san äälst dring. Madts as en siamaan, diar uun Kopenhuuwen as. Uun’t briaf wurt tu Pider nemelk saad, dat was deensk jilseedler, wat hi hee, bal üngültig wurd wal, an diarfaan wal Madts jo för ham iinbütje. A aatj stjüürd do a riksdooler uf.
Korneelis feit a riksdooler an dee hi en dial diarfaan för a plasiaren a Piadersdai ütj. Ellen feit at auerbliiwsel faan’t jil; hat man dee sin paart tu tau familjin, diar uun grat nuad san an leet ham uun’t fest faan sin feriarern freihual. Efter hög iarst an bliis fertjunglingen, diaruun en mase faan tüüpisk persuunen bedialiget as, wurt a büür tu iinsicht faan sin gekhaid broocht. At jil, wat dön tau jongen tu ham welerdu wel, wal hi nü ei muar haa. At aanj feiret at familje ei bluat a Piadersdai, man uk Ellen sin ütjbringen mä’n friskbeegen koptein[2].
Auer’t werk
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Hansen draapt uun’t stak en rocht folkstuan an’t stak wurd tu’t föörbilj för al leeder dachtingen üüb Söl’ring. A dachter wiset en seeker instinkt för det koomisk wirking faan en mingen faan spriiken. Originel figuuren uun’t stak san tu bispal en nuurdjüt, diar üüb breegen Söl'ring snaaket, en maan faan Wiringhiird, diar sin feestlunfresk spriikwiis bibehäält an en süper (Siiwerdt), diar Söl’ring, Huuchtjiisk an Plaattjiisk trochenöler praatjet.
Ferdinand Holthausen (1860-1956), en anglisist an ualgermanist, hee betuanet, dat at stak mä Molière sin werk A Gitshals (üüb Fraansöösk: L’Avare; 1668), uk wan a tiitel eenelk klangt, bluat uu so letjet eenelkhaid wiset: dön tau staken san faanenöler so auermiatig ünlik, dat detheer aueriansteming wel üüb tufaal beraut an faan en imitatschuun nian snaak weese kön. Üüb en amwai auer en populeer deensk auersaating hee Molière man dach en rol för Hansen sin stak spelet. Dütelker haa, üüs Dietrich Hofmann (1923-1998), en friisist, efterwise küd, hög komeedestaken faan de deensk-noorsk skriiwer Ludvig Holberg di Gitshals uffarwet[3].
1833 wurd en widjerfeering tu't stak, at ferteeling Di lekkelk Stjüürman, ütjden. Di Gitshals salew wurd uk 1896 uun det Nahrung für Leselust in Nordfriesischer Sprache ütjden.
