Friiske spräke
 Täkst aw mooringer frasch
|
Frasch unti Friisk betiikent en floose foon spräke, wat tuhuupe foont üülfrasche oufstame. Deer hiirt uk dåt Nordfrasche tu. E frasche spräke wården tut Weestsiiegermåånsch räägent, weer uk ainglisch än plååttjüsch foon jurt kaame. Besuners ma dåt ainglisch san e frasche spräke ferwånt.
Bit önjt seekstiinde iirhunert wjarn frasche spräkewise di öfentlike spräke foon e ferwålting än rucht önj da frasche küstenlönje twasche dåt Vlie önj dåt weesten än jü Wiiser önj dåt ååsten. Eeftert as di spräke önj Ååstfraschlönj ütstörwen. Önj nordfraschlönj san mörere frasche spräkewisse önjt laawen blaawen, wjarn ouers uler ferwåltingsspräke.
Spräke[Bewerke | Kweltekst bewerke]
Aw e sid bai dåt nordfrasche jeeft et diling nuch tou oudere frasche spräke. Sü wårt dåt weestfrasche snååked foon süwat twäär treedepårt foon da 640.000 önjboogere foon jü naaserlönjsche provinz Fryslân. Seeltersch as e leeste räst foon e ååstfrasche spräke än wårt snååked foon sün 2000 manschne önj dåt Saaterlönj önj Oldenborj. Da trii spräke hääwe jam wid ütenouder äntwiklet. Manschne, wat ferschäälie frasche spräke snååke, koone jam enouder ai mör ferstönje.
Baispale[Bewerke | Kweltekst bewerke]
| Mooringer Nordfriisk | hood | foorhood | uug | noos | müs | täis | kan | siik | teening | uur | |
| Fering Nordfriisk | hood | braanj | uug | nöös | mös | tus | kan | sjuuk | - | uar | |
| Sölring Nuurđfriisk | Haur | Fuarhaur | Oog | Nöös | Mür | Tēr | Ken | Sjak | Tening | Uar | |
| Saaterfrasch | Kop | Stierne | Ooge | Noose | Muule | Tusk | Keeuwe | Sooke | Tuddenge | Oor | |
| Weestfrasch | holle | foarholle | each | noas | mûle | tosk | kin | wang | sliep | ear |
Stådiie[Bewerke | Kweltekst bewerke]
Protofrasch[Bewerke | Kweltekst bewerke]
For jü önjstönjing foont Frasch schal önj dåt frasch ståmlönj en oudere spräke snååked wårde, di substråtspräke, uk Protofrasch nååmd.
Üüljfrasch[Bewerke | Kweltekst bewerke]
As üüljfrasch wård betiiknet, wat foon e frasche spräke foon 1300 bit 1550 ouerlääwerd as. Dåt san forålem ruchtshönjschrafte üt ååst- än weestfraschlönj. Üülj-nordfrasche takste san ai ouerblaawen.
Dåt üüljfrasch fålt önj e tid, weer ainglisch än tjüsch ål madelainglisch än madeltjüsch nåmd wårde. Dåt kamt awt iinj sid deerfoon, dåt niinj åler frasch ouerlääwerd as, awt oudere sid as üülfrasch uk mör konserwatiif as madelainglisch än madeltjüsch.
Nuch åler Frasch as ouerlääwerd wörden önj ruune-önjschrafte da foon for dåt iir 700 ståme schan. Nuch bääder koon hum di üülje spräke kåne an stääsnoome, da jarst sunt 700 spesifiisische luuderschininge apwise. Jü önjtstönjing foon dåt Frasch schal deeram önj jü tid leede.
Madelfrasch[Bewerke | Kweltekst bewerke]
Madelfrasch as en uurd, wat for dåt weestfrasche foon 1550 bit 1800 brüket wårt. Dåt jeeft niinj grün foon e spräkewaasenschap for dåtheer indiiling, ouers dadeere iirnge wjarn en wichtie tid for e weestfrasch literatuur. Forålem Gysbert Japicx as dilingendäis nuch bekånd.
Naifrasch[Bewerke | Kweltekst bewerke]
E frasche spräkewise, wat dat eefter 1550 nuch jäif än jeeft, san naifrasch. Jüst tu datdeer tid, amenbai 1550, gäng dåt dil ma't ååstfrasch. Apwåård blaawen san hu spräkewise önj da aptiikninge foon Johannes Cadovius-Müller üt Stedesdorf bai Esens (1691) än foon Westing (1688) än Witte (1720) üt dåt lönj Wursten. Nuch foole mör as bekånd foon dåt Wangeroogische, dåt bit 1950 bestönjen heet. Uk önj noordfraschlönj san iir spräkewise düüdj blaawen, sü foon Ääderstää än et ailönj Strönj.
