Struum - lååsting - energii
 Täkst aw mooringer frasch
|
Heer wårt ferklåård, hü eläktrische struum, lååsting än enärgii tuhuupehinge.
En wååder-modäl
[Bewerke | Kweltekst bewerke]
Wan wååder lung aw en stiinj fålt, dan kamt aw jüdeer ståå en latj kööl önj e stiinj. Nü as dåt je sü, dåt we wååder hiilj moi mätje koone, dan en drüpe wååder as åltens like grut. Da drüpe koone we tun biispel mååge döör en oomer ma en schånksnüte aw e sid tu hüüljen. Än je mör drüpe fåle - tun biispel döör en briidje snüte - je gruter dåt hoolig wårt. En wååderstruum foon 10 drüpe pro sekunde mååget önj en iir en tiintooche diiper hooling ås en wååderstruum foon 1 drüpe pro sekunde.
Ouers wan dåt wååder foon hiilj huuch fålt, dan as jü ütwirkig foole gruter ås wan dåt läiger jurt kamt. Önjnümen dåt en drupe foon 10 meeter huuch fålt, dan wårt jü latj kööl 10 tooche diiper ås wan jü foon 1 meeter höögde fålt.
Kort säid: jü ütwirking - jü "lååsting" foon dåt wååder as proporsjonool ma jü höögde X di struum. Unti ouders säid: iinj drupe pro sekunde foon 10 meeter höögde mååget önj en was tid jüst sü’n diip hooling ås tou drupe wååder pro sekunde foon 5 meeter höögde.
Jü totool-ütwirking - ju enärgii - foon dåt wååder hinget uk nuch ouf foon e tid: önj 10 X süfoole tid wårt dåt hooling uk 10 X sü grut. Jü grute foon dåt iinjgülti önjtstiinjene hooling as dan proporsjonool ma jü enärgii, unti ma höögde X struum X tid.
Ouerseeting eefter dåt eläktrisch modäl
[Bewerke | Kweltekst bewerke]eläktrische struum koone we uk mätje önj åltens like "drupe", ouers da hiitje dan "Eläktrone". We koone di struum ålsü ütdrüke önj Eläktrone, ouers ouerdåt da eläktrone sü latj san, ferwiinje we jü iinjhäid Ampêre, dåt as 6.250.000.000.000.000.000 eläktrone pro sekunde!
Un jüst sü ås bai da wååterdrupe jü höögde, as dåt bai jü eläktrisitäät jü "", jü uk influs aw e lååsting heet.
Jü spåning drüke we üt önj Volt, wilt we for jü eläktrisch l lååsting jü iinjhäid Watt heewe.
Deerbai as
lååsting P (Watt, W) = spåning U (Volt, V) x struum I (Ampère, A)
of me di miaten
En autolåmp for 6 V dåt 10 Ampêre "tjucht", dåt ferbrükt ålsü
Duusend Watt hiit en Kilowatt (kW).
Struum an struumriaknang
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Wåt jü lååsting bedjüset, koone we dütlik siinj bai da gloilåmpe: en låmp foon diseelwi sliik ma twaie süfoole Watts jeeft twaie süfoole jåcht. Ouers wåt we betååle schan, hinget iinjgülti ouf foon hü lung we dåt låmp önjknipsed hädj heewe, ålsü foon ju ferbrükt enärgii. Brüke we en låmp foon 100 Watt 10 stüne lung, dan ferbrükt dåt önj jü tid 100 X 10 = 1000 Watt-stüne, unti 1 kiloWatt-stün (kWh).