Elektrisk lääs

Tekst üüb Öömrang

Füsikaalisk grate
Nööm	Elektrisk lääs
Formeltiaken	$Q,\,q$
Gratin- an Ianhaidensüsteem Ianhaid Dimension SI-süsteem C = A·s I·T CGS-süsteem Fr M1/2 · L3/2 · T−1

At elektrisk lääs of uk mengde faan elektrisiteet as en grünjmiat uun a füsiik. Hat woort efter't SI-süsteem uun Coulomb (C) meeden an hää det formeltiaken $Q$ of $q$ efter det latiinsk wurd quantum.
At elektrisk lääs as en eegenskap faan atomaar elementaardialen üs elektroonen (negatiif apleesen) an protoonen (positiif apleesen).
Det letjst lääs as det elementaarlääs an het e. Hat as 1,602 176 565 × 10⁻¹⁹ C grat. At prooton hää en lääs faan + 1e an det elektron hää en lääs faan - 1e. Det neutron häält nian lääs.

Coulomb-krääft

Lees mä't salew föörtiaken stupe enööder uf, lees mä ünlik föörtiaken tji enööder uun.

Det „gesets faan Coulomb“ as faan Charles Augustin de Coulomb am 1785 ütjfünjen wurden. Uun't SI-süsteem bereegent ham det krääft tesken tau lees efter

$F={\frac {1}{4\pi \varepsilon _{0}}}{\frac {q_{1}\cdot q_{2}}{r^{2}}}$,

diarbi san $q_{1}$ an $q_{2}$ tau elektrisk lees, $r$ di wai diartesken an $\varepsilon _{0}$ det elektrisk fialtaal.

Elektrisk lääs an struum

En konstanten struum an en konstant lääs hinge direkt faanenööder uf:

$I={\frac {Q}{t}}\quad \Leftrightarrow \quad Q=I\cdot t$.

Sodenang woort det ianhaid Coulomb ütj jo SI-grünjmiaten Ampere an Sekund bereegent:

$1\,\mathrm {C} =1\,\mathrm {As}$

Ferwisang efter bütjen

• Eksperimenten tu't elektrisk lääs (sjiisk)