Hans Momsen
 Täkst aw mooringer frasch
|
Christian Albrecht Jensen.
Hans Momsen (* 23.10.1735 önj Foortuft, † 13.09.1811 uk deer) wus en böre, matematiiker än hamelsforscher.
Laawen
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Di 23.10.1735 wörd bai di böre Momme Jensen önj Foortuft en latjen dring tuläid, än di füng di Noome Hans. Dåt schölj awäädrie Fraschlönjs grutste räägenmäister än nawigationsliirer Hans Momsen wårde. Hans wus Momme san tweede san, än hi wus mån wat spinkel. Deeram wörd hi bait hüs "dåt hanerng" unti hennerling nåmd. As latjen dring såch hi iinjsen hü san taatje en stuk lönj tiiknet än beräägnet, än hi frååget ham: "Weeram mååget taatje dåt sü? Momme Jensen swåårt: "Säk de aw e looft "Euklids 13 Elemente" üt, deer stoont et önj". Hans ging tu loofts än fün uk en holönjschen ütgoowe foon dåt bök, foon di grute griichische matematiker. Dåt häi san åte Jens Jakobsen nuch brükt, wat nawigationsliirer önj Holönj wään wus. Nü muurst Hans ouers jarst holönjsch liire. Ma en holönjsch fiibel än en biibel tu heelp, loket ham dåt uk önj en kurt tid. Ma 14 iir häi hi di gånse "Euklid" önjt hood.
Dåt böreårbe feel ham swåår, än as hi awäädrie for e jardkoor schölj bai e dik, köö hi dåt ai döörhüülje. Hi füng dan ouers en önjstaling as heelper bai en loonmätjer önj Dithmjarsche. As hi deerfoon di härfst 1753 wi tu hüs köm, köö hi san taatjen en gruten poose giilj aw e scheew smite, wat hi åles fertiind häi. Deer mååged di üülje grute uugne, än Hans füng nü uk heer årbe as loonmätjer. 1787 wörd hi dan sügoor dikfooged än stootlike loonmätjer. Hi häi ham önjtwasche befraid, än sin wüf häi en latj kriimerai tubai.
Di samer wus Hans nü böre än loonmätjer, än di wunter studiird hi önj sin böke, mååged koowersteege, twited bile üt hoolt, mååged säkstante än oktante unti sügoor klooke, än wilems slipet hi uk gleese tu sin instrumänte. Bloot ma hü böke, häi hi ham möre fråmde spräke liird, sü as: dånsch, holönjsch; änglisch, frånsch än latinsch. Hi befooted ham uk ma geografii, histoori, astronomii, geometrii, algebra, optik än mekanik, ouer dåt dåt åles ma tu e nawigation hiird. Di wunter kömen siimoons foon e hålie än böresaane fon et fååstlönj eefter Foortuft tu Hans Momsen am foon ham tu liiren. Sam deerfoon wörden awäädrie düüchtie kaptaine unti dikfoogde unti dikgroofe. Sü uk di grute räägenmäister foon Lonham, dikgroof Andreas Nissen. Am liifsten ouers sätj Hans önj sin tööningehüs, wat hi as wärkstää inruchted häi. Heer güütj hi knoope, baged en winmeelen, mååged en model foon en krichsschap än bäged sügoor en rucht orgel ma 6 rigister an 294 floite. As astronoom füng hi en noome, as et ham luked, jü boon foon en komeet tu beräägnen. Hü liird än önjsänj Hans Momsen uk ma e tid wörd, sü bliif hi duch åltens di schuchte än ruchte böre ma hutschuur, äinweewden jåk än en latj ween ulen hul. Hi bliif åltens di seelwie, uk wan deer huuge hiirne bai ham tu besäk kömen. Ån foon sin schoulere wörd profesor önj Kuupenhuuwen. Dåt wörd jü iinjsist gruter räis wat Hans Momsen unernümen heet. Önj Kuupenhuuwen wörd hi ma iiren apnümen, ouers deer wus jüst ai foole amgung önj ham. Hi wus fort mååst wat önj e uniwersitätsbiblioteek unti önj et obserwatorium.
Hans Momsen sin wüf, Adelhaid Breckling, wus 20 iir junger as hi. Jü wus uk foon Foortuft, üt en latj hüs aw e Mayenswärw. Ja häin tuhuupe 9 bjarne, weerfoon ån saan adwokoot wörd önj Bräist. Hans Momsen booged sin hiilj laawen aw e Gabrielswärw önj Foortuft, än deer störw hi uk di 13.9.1811. En wasen pårt foon sin laawen heet Theodor Storm beschraawen önj san schamelrider as Hauke Haien.
Tu iiren foon Hans Momsen wåårt arks iir di kultuurpris foon e kris Nordfraschlönj ütdänj.