Afghaanistaan

"Afghaanistaan" uun ööder spriakwiisen

Sölring  Öömrang  Fering  Halunder  Halifreesk  Mooring  Wiringhiirder  Karhiirder  Gooshiirder

Tekst üüb Öömrang

Afghaanistaan
د افغانستان اسلامي جمهوریت Da Afġānistān Islāmī Jomhoriyat (Paschtu) جمهوری اسلامی افغانستان Jomhūrī-ye Eslāmī-ye Afġānistān (Dari)
Flag Woopen
Amtelk spriak	Paschtu an Dari (Persisk)
Hoodstääd	Kabul
Stootsfurem	Islaamisk republiik
Stootsbaas an Regiarangsbaas	President Ashraf Ghani
Grate	652.864 km²
Iinwenern	33,3 Mio.slompet 2016
Iinwenern per km²	49,9 Iinw./km²
BIP Totaal (Nominaal) Totaal (KKP) BIP/Iinw. (Nominaal) BIP/Iinw. (KKP)	2010 15,61 Mrd. US$ 27,36 Mrd. US$ 500 US$ 900 US$
HDI	▲ 0,398 (172.)
Münt	1 Afghani = 100 Puls 1 € = 84,93 AFN 100 AFN = 1,18 € (Stand: 26. Jan 2020)
Grünjlaanj	1747
Suwereeniteet	19. August 1919
Natsionaalhümne	Milli Tharana
Natsionaalfeierdai	19. August
Tidjsoon	UTC+4:30
Autokääntiaken	AFG
TLD	.af
Tilefoonföörwool	+93

Afghaanistaan, amtelk Islaamisk Republik faan Afghaanistaan (Paschtu/Dari: ‏افغانستان‎ Afghānestān), as en lun tesken Madel- an Süüdaasien. Trinjam lei Iraan, Turkmeenistaan, Usbekistaan, Tadjikistaan, Schiina an Pakistaan. Trii sjuarden faan't lun san berger.

Geografii

Kabul Herat Kandahar Mazār-i Scharif Dschalalabad Kunduz Pol-e Chomri Maimana Scheberghan Taloqan Baglan Noshak Iraan Turkmeenistaan Usbekistaan Tadjikistaan Pakistaan

Stääden

Dön tjiin gratst stääden uun't lun san:

#	Stääd	Lidj (2019)
1	Kabul	4.273.200
2	Heraat	556.200
3	Kandahaar	506.800
4	Masaar-e Schariif	469.200
5	Dschalaalaabaad	263.300
6	Kondus	183.300
7	Pol-e Chomrii	120.800
8	Mejmaneh	93.700
9	Scheberghaan	91.400
10	Laschkar Gaah	87.200

Kliima

Stääd	Dai-/Naachttemperatuuren uun Janewoore	Dai-/Naachttemperatuuren uun Jüüle
Herat	9 °C/-3 °C	37 °C/21 °C
Kabul	5 °C/-7 °C	32 °C/15 °C
Kandahar	12 °C/0 °C	40 °C/23 °C

Prowinsen

Laag	Prowins	Hoodstääd	Grate uun km²	Iinwenern	Ööders wat
	Badachschan ‏بدخشان‎	Faizabad	44.059	951.000	Uun't nuurden leit Tadjikistan, uun't uasten Schiina an uun't süüduasten Pakistan.
	Badghis ‏بادغیس‎	Qala-i-Naw	20.591	496.000	Uun't nuurden leit Turkmenistan.
	Baghlān ‏بغلان‎	Pol-e Chomri	21.118	910.800
	Balch ‏بلخ‎	Masar-e Scharif	17.249	1.325.700
	Bāmiyān ‏بامیان‎	Bamiyan	14.175	447.200
	Daikondi ‏دایکندی‎ /‏دايکندي‎	Nili	18.200	424.300
	Dschuzdschan ‏جوزجان‎	Scheberghan	11.798	540.300
	Farāh ‏فراه‎	Farah	48.471	507.400
	Fāryāb ‏فاریاب‎	Maimana	20.293	998.100
	Ghaznī ‏غزنى‎ /‏غزني‎	Ghazni	22.915	1.228.800
	Ghor ‏غور‎	Tschaghtscharan	36.479	690.300
	Helmand ‏هلمند‎	Laschkar Gah	58.584	924.700
	Herat ‏هرات‎	Herat	54.778	1.890.200
	Kabul ‏کابل‎	Kabul	4.462	4.373.000	Hoodstääd
	Kandahar ‏قندهار‎ /‏کندهار‎	Kandahar	54.022	1.226.600
	Kapisa ‏کاپيسا‎	Mahmud-e Raqi	1.842	441.000
	Chost ‏خوست‎	Chost	4.152	574.600
	Kunar ‏کنر‎ /‏کونړ‎	Asadabad	4.942	450.700
	Kunduz ‏کندوز‎	Kunduz	8.040	1.010.000
	Laghmān ‏لغمان‎	Mehtarlam	3.843	445.600
	Lugar ‏لوگر‎ /‏لوګر‎	Pul-i-Alam	3.880	392.000
	Nangahār ‏ننگرهار‎ /‏ننګرهار‎	Dschalalabad	7.727	1.517.400
	Nimrūz ‏نیمروز‎	Sarandsch	41.005	165.000	Diar wenet knaap hoker (4 iinwenern per km²)
	Nuristan ‏نورستان‎	Parun	9.225	148.000
	Paktia ‏پکتیا‎	Gardez	6.432	552.000
	Paktika ‏پکتیکا‎	Scharan	19.482	434.700
	Pandschschir ‏پنجشیر‎ /‏پنجشېر‎	Bazarak	3.610	153.500
	Parwan ‏پروان‎	Tscharikar	5.974	664.500
	Samangan ‏سمنگان‎ /‏سمنګان‎	Aybak	11.262	387.900
	Sar-i Pul ‏سرپل‎	Sar-i Pul	15.999	559.600
	Tachar ‏تخار‎	Taloqan	12.333	983.300
	Uruzgan ‏اروزگان‎ /‏روزګان‎	Tarin Kut	12.600	386.800
	Wardak ‏وردک‎ /‏وردګ‎	Maidan Schahr	8.938	596.300
	Zabul ‏زابل‎	Qalat-i-Ghilzai	17.343	304.100

Histoore

Föör 1973 wurd at lun en monarchii. Uun detdeer juar wurd de letst köning, Mohammad Saahir Schaah (köning sant 1933), amstörtet an en republiik grünjlaanjen. De 27. April 1978 wiar en putsch faan komunisten an det Demokraatisk Republiik faan Afghaanistaan wurd ufrepen. Bal jeew at welerstant faan a mudschaahidiin jin det nei regiaring, wat am halep faan't Sowjetunioon beed. Sowjetisk saldooten marschiaret de 27. Deetsember 1979 iin. Paakistaan, det Ferianigt Stooten an öler lunen holep at welerstant jin't regiaring an't Sowjetunioon. A bedialigung faan't Sowjetunioon uun a krich wooret tu 1989 an ferleet de 14. Febrewoore dön letst sowjetisk saldooten at lun. At jeew do en bürgerkrich bit dat a mudschaahidiin Kaabul naam an det Demokraatisk Republiik de 16. April tu aanj kaam. Do bruch en naist bürgerkrich twesken a sköölen faan a mudschaahidiin ütj. Ian faan a sköölen faan a mudschaahidiin, a Taalibaan, naam de 27. September 1996 Kaabul: Afghaanistaan wurd en islaamisk emiraat, man a bürgerkrich ging weler.

A Taalibaan wurd frinjer faan at teroorneetwerk Al-Qaida an at hood faan't neetwerk, Osama bin Laden, wenet uun't lun. Al-Qaida greeb de 11. September 2001 üüb det Ferianigt Stooten uun an det Ferianigt Stooten apforderet, dat a Taalibaan ham tu jo auertudun. Jo saad naan an det internatschunaal interwentschuun uun a krich uun't lun begand. A Taalibaan ferlus hör kontrol auer't lun an en nei regiaring wurd mä't halep faan det Ferianigt Stooten an öler lunen skeeben. A bürgerkrich ging weler. Öler lunen begand, hör saldooten faan't lun ütjtunemen. A Taalibaan begand en nei ofensiif an jo naam de 16. August 2021 Kaabul.

Luke uk diar

 Wikimedia Commons hää bilen of filmer tu: Afghanistan 

 Wikimedia-Atlas: Afghaanistaan – Geograafisk an histoorisk koorden

Futnuuten

33.93333333333366.183333333333

Lunen uun Madelaasien

Afghaanistaan Afghaanistaan | Kasachstaan Kasachstaan | Kirgistaan Kirgistaan | Tadjikistaan Tadjikistaan | Turkmeenistaan Turkmeenistaan | Usbekistaan Usbekistaan