Gooshiirder
 Tekst üüb Öömrang
|
At Gooshiirder Nuurdfresk woort üüb a fäästääg uun't nuurden faan Hüsem snaaket. At Süüdergooshiirder (9) as 1981 ütjstürwen, faan't Madelgooshiirder (8) jaft at man noch en hunfol spreegern. Sodenang lewet det Gooshiirder daalang fööraal üs Nuurdergooshiirder spriakwiis (7) mä jo tau warianten:
Uk det Halagfresk as diar nai mä.
Beskriiwang
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Ünlikhaiden mä Öömrang:
- öö. ia, go. ii (< Ualfresk ē): t.b. „ian” an „stian” san „iin” an „stiin” (Ualfresk: „ēn” an „stēn”).
- öö. u, go. ou (< Ualfresk ō): t.b. „gud” an „hud” san „goud” an „houd” (Ualfresk: „gōd” an „hōd”).
- öö. ua, go. uu (< Ualfresk ā): t.b. „buan” an „ual” san „buun” an „uul” (Ualfresk: „bāne” an „ald” > *āld).
- öö. -un, go. -oun (< Ualfresk -and an -ond): t.b. „hun” an „strun” san „houn” an „stroun” (Ualfresk „hand” of „hond” an „strand” of „strond”).
- öö. -ünj, go. -ün (< Ualfresk -und): t.b. „hünj” an „pünj” san „hün” an „pün” (Ualfresk: „hund” an „pund”)
Warianten
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Bispalen faan likhaiden an ünlikhaiden tesken Hoolmer, Hoorninger an Halagfreesk:
| Hoolmer Freesk | Hoorninger Freesk | Halagfreesk | Ualfresk | Öömrang |
|---|---|---|---|---|
| äiloun | ailoun | ailöön | eiland | eilun |
| kåt | kaat | kaot | kat | kaat |
| luk | lok | lok | luk | lok |
| mååge | maage | maage | makia | maage |
| mooge | mååge | muge | muga | mei |
| moone | moune | mööne | mōna | muun |
| rees | räis | rääs | *rēse | rais |
| weer | wäär | weer | wēr | woor |
Gramatiik
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Artiikeln
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Bestimt Artiikeln:
- di moon - dä moons; jü wüst - dä wüste; dat hüs - dä hüsinge.
Pronoomen
[Bewerke | Kweltekst bewerke]- persöönelk pronoomen: ik - mi; dü - di; hi - ham; jü - här; hat - ham; wi - öös (Hoorninger: üs of üüs); jäm - jäm; jä - jäm.
- posesiiw pronoomen: man/min (man broor, min suster, min hüs); dan/din (dan broor, din suster, din hüs); san/sin (san broor, sin suster, sin hüs); härn - här (härn broor, här suster, här hüs); öösen/öös (Hoorninger: üüsen of üüs, öösen broor, öös suster, öös hüs); järnge; järe.
Werben
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Halepswerben
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Uun det Hoolmer spriikwiis:
| Fering: | wees | haa | wurd | wel | skel | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| infinitiiw: | wee'e | heewe | waare | wale | schale | |||||
| presens | fergingenhaid | presens | fergingenhaid | presens | fergingenhaid | presens | fergingenhaid | presens | fergingenhaid | |
| ik | bän | wås | hääw | häi | waar | woor | wal | wäil | schal | schoul |
| dü | bäst | weerst | hääst | häist | warst | woorst | wäät | wäilst | schäät | schoulst |
| hi, jü, dat | äs | wås | heet | häi | wart | woor | wal | wäil | schal | schoul |
| wi, jäm, jä | sän | weern | hääwe | häin | waare | woorn | wän | wäin | schän | schoun |
| partisiip perfekt | partisiip perfekt | partisiip perfekt | partisiip perfekt | partisiip perfekt | ||||||
| wään | heeft | woorn | wäilt | schoult |
Ünreegelmiatig Werben
[Bewerke | Kweltekst bewerke]- Germaans I. klas:
- mä -de: glide, ride, schride, stride: (presens) ik glid; dü glatst; hi, jü, dat glat; wi, jäm, jä glide; (fergingenhaid) ik gliid; dü gliidst; hi, jü, dat gliid; wi, jäm, jä gliiden; (partisiip perfekt) glän.
- mä -te: bite, splite: (presens) ik bit; dü batst; hi, jü, dat bat; wi, jäm, jä bite; (fergingenhaid) ik biit; dü biitst; hi, jü, dat biit; wi, jäm, jä biiten; (partisiip perfekt) bän.
- mä -we: driwe, riwe, schriwe: (presens) ik driw; dü drafst; hi, jü, dat draft; wi, jäm, jä driwe; (fergingenhaid) ik driif; dü driifst; hi, jü, dat driif; wi, jäm, jä driifen; (partisiip perfekt) drääben.
Skriiwern
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Madelgooshiirder
- Johannes Hansen (1854-1877)
- Martin Paul Hansen (1856-1939)
Nuurdergooshiirder
- A skuulmääster Christian Brodersen (1864-1935) stääld en liitjebuk tup, wat auersaatangen faan öder nuurdfresk spriakwiisen hed[1].
- A prääster Peter Martensen (1870-1942) skrääw at stak Hallieen ("Haliginj")[1].
- A skuulmääster Martin Lorenzen (1897-1963) ded staken uun sin deensk-schiisk-fresk stakensoomlang Blomster sanket ved Alfarvej / Wegblumen (1928) ütj[1].
- A skuulmääster Johannes Petersen (1909-1992) wiar en liitjedachter[1].
Süüdergooshiirder
- Lorenz Christian Hansen (1831-1913)
Literatüür
[Bewerke | Kweltekst bewerke]- Ernst Brandt "Die nordfriesische Sprache der Goesharden", Halle, 1913
- V.Tams Jörgensen "Kleines Friesisches Wörterbuch der Nordergoesharder Mundart", 144 S., Nordfriisk Instituut, Bräist, 1981
- Online Uurterbok Dütsk-Gooshiirder fan Tanno Hüttenrauch en Michael Wehar
Nei bidracher üüb gooshiirder
[Bewerke | Kweltekst bewerke]
