Gootisk (Spriik)
 Tekst üüb Fering
|
Det Gootisk Spriik (üüb Gootisk: *𐌲𐌿𐍄𐌹𐍃𐌺𐍉 𐍂𐌰𐌶𐌳𐌰 *gutisko razda) wiar en ütjstörwen uastgermaans spriik, wat faan a Gooten spreegen wurd. Det as det iansig auerlöwert skak faan dön uastgermaans spriiken an auer de soneemd Salwer Biibel (üüb Latiinsk: Codex Argenteus) faan Wulfila, tu liker tidj de äälst literaarisk auerlöwert skraftskak faan dön germaans spriiken. At spriik wurd üüb det Gootisk Alfabeet skrewen. En spriikwis faan't spriik, Krimgootisk, auerlewet tu det 17. of 18. juarhunert üüb't Krim.
Histoore
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Uun det 4. juarhunert auersaat de gootisk baskop Wulfila (üüb Gootisk *𐍅𐌿𐌻𐍆𐌹𐌻𐌰; amanbi 311-333) mä’n skööl faan auersaatern a biibel uun’t gootisk. Bitu faan a Wulfilabiibel jaft at bluat letjet öler gootisk spriiktjüchnisen, hög ruuneniinskraften, a Skereins (biibelütjleiingen), en breegstak faan en kalender an uastgootisk uurkuntonerskraften ütj det 6. juarhunert. Efter a aanj faan dön gootisk riken ging uk det gootisk spriik tu det grat dial ferleesen. Bluat üüb det Krim hualeweilun, küd ham at spriik ap tu det 18. juarhunert hual, beföör det faan det Tataarisk Spriik, ian faan dön Türkisk Spriiken, ferdrüngen wurd.
Gramatik
[Bewerke | Kweltekst bewerke]Hoodwurden
[Bewerke | Kweltekst bewerke]A hoodwurden uun det gootisk spriik hed fjauer faaler (noominatiif, akusatiif, geenitiif an daatiif) an uk en wokatiif faal, wat wilemsis det likedening üüs de nominatiif an likedening üüs de akusatiif wiar.
Bispalen faan menelk, weipelk an sechelk hoodwurden:
| menelk: 𐌳𐌰𐌲𐍃 dags (dai) | weipelk: 𐌰𐍈𐌰 ahua (struum) | sechelk: 𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳 waurd (wurd) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Faal | Iantal | Muartaal | Iantal | Muartaal | Iantal | Muartaal |
| noominatiif | 𐌳𐌰𐌲𐍃 dags |
𐌳𐌰𐌲𐍉𐍃 dagōs |
𐌰𐍈𐌰 ahua |
𐌰𐍈𐍉𐍃 ahuōs |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳 waurd |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌰 waurda |
| wokatiif | 𐌳𐌰𐌲 dag |
𐌳𐌰𐌲𐍉𐍃 dagōs |
𐌰𐍈𐌰 ahua |
𐌰𐍈𐍉𐍃 ahuōs |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳 waurd |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌰 waurda |
| akusatiif | 𐌳𐌰𐌲 dag |
𐌳𐌰𐌲𐌰𐌽𐍃 dagans |
𐌰𐍈𐌰 ahua |
𐌰𐍈𐍉𐍃 ahuōs |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳 waurd |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌰 waurda |
| geenitiif | 𐌳𐌰𐌲𐌹𐍃 dagis |
𐌳𐌰𐌲𐌴 dagē |
𐌰𐍈𐍉𐍃 ahuōs |
𐌰𐍈𐍉 ahuō |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌹𐍃 waurdis |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌴 waurdē |
| daatiif | 𐌳𐌰𐌲𐌰 daga |
𐌳𐌰𐌲𐌰𐌼 dagam |
𐌰𐍈𐌰𐌹 ahuai |
𐌰𐍈𐍉𐌼 ahuōm |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌰 waurda |
𐍅𐌰𐌿𐍂𐌳𐌰𐌼 waurdam |
Werben
[Bewerke | Kweltekst bewerke]At Gootisk hed stark an swak werben.
- Bispal faan en stark werb, niman (nem):
| Niman, "nem" | Indikatiif | Optatiif | Imperatiif | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aktiif | Pasiif | Aktiif | Pasiif | ||||||||||||
| Presens | Fergingenhaid | Presens | Presens | Fergingenhaid | Presens | ||||||||||
| Iantaal | 1. persuun (ik) | nima | -a | nam | -_ | nimada | -ada | nimáu | -áu | nēmjáu | -jáu | nimáidáu | -áidau | ||
| 2. persuun (dü) | nimis | -is | namt | -t | nimaza | -aza | nimáis | -áis | nēmeis | -eis | nimáizáu | -áizáu | nim | -_ | |
| 3. persuun (hi of hat) | nimiþ | -iþ | nam | -_ | nimada | -ada | nimái | -ái | nēmi | -i | nimáidáu | -áidáu | nimadáu | -adáu | |
| Tautaal | 1. persuun (wi tau) | nimōs | -ōs | nēmu | -u | — | nimáiwa | -áiwa | nēmeiwa | -eiwa | — | — | |||
| 2. persuun (jam tau) | nimats | -ats | nēmuts | -uts | nimáits | -áits | nēmeits | -eits | nimats | -ats | nimats | -ats | |||
| Muartaal | 1. persuun (wi) | nimam | -am | nēmum | -um | nimanda | -anda | nimáima | -áima | nēmeima | -eima | nimáindáu | -áindáu | nimam | -am |
| 2. persuun (jam) | nimiþ | -iþ | nēmuþ | -uþ | nimáiþ | -áiþ | nēmeiþ | -eiþ | nimiþ | -iþ | |||||
| 3. persuun (jo) | nimand | -and | nēmun | -un | nimáina | -áina | nēmeina | -eina | nimandáu | -andáu | |||||
| Infinitiif | niman (-an) | ||||||||||||||
| Partisip Presens | nimands (-ands) | ||||||||||||||
| Partisip Perfekt | numans (-ans) | ||||||||||||||
- Bispal faan en swak werb, haban (haa):
| Haban, "haa" | Indicatiif | Optatiif | Imperatiif | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aktiif | Pasiif | Aktive | Pasiif | ||||||||||||
| Presens | Fergingenhaid | Presens | Presens | Fergingenhaid | Presens | ||||||||||
| Iantaal | 1. persuun (ik) | haba | -a | habáida | -áida | habada | -ada | habáu | -áu | habáidēdjáu | -áidēdjáu | habáidáu | -áidáu | ||
| 2. persuun (dü) | habáis | -áis | habáidēs | -áidēs | habaza | -aza | habáis | -áis | habáidēdeis | -áidēdeis | habáizáu | -áizáu | habái | -ái | |
| 3. persuun (hi of hat) | habáiþ | -áiþ | habáida | -áida | habada | -ada | habái | -ái | habáidēdi | -áidēdi | habáidáu | -áidáu | habadáu | -adáu | |
| Tautaal | 1. persuun (wi tau) | habōs | -ōs | habáidēdu | -áidēdu | — | habáiwa | -áiwa | habáidēdeiwa | -áidēdeiwa | — | — | |||
| 2. persuun (jam tau) | habats | -ats | habáidēduts | -áidēduts | — | habáits | -áits | habáidēdeits | -áidēdeits | habats | -ats | habats | -ats | ||
| Muartaal | 1. persuun (wi) | habam | -am | habáidēdum | -áidēdum | habanda | -anda | habáima | -áima | habáidēdeima | -áidēdeima | habáindáu | -áindáu | habam | -am |
| 2. persuun (jam) | habáiþ | -áiþ | habáidēduþ | -áidēduþ | habáiþ | -áiþ | habáidēdeiþ | -áidēdeiþ | habáiþ | -áiþ | |||||
| 3. persuun | haband | -and | habáidēdun | -áidēdun | habáina | -áina | habáidēdeina | -áidēdeina | habandáu | -andáu | |||||
| Infinitiif | haban (-an) | ||||||||||||||
| Partisip Presens | habands (-ands) | ||||||||||||||
| Partisip Perfekt | habáiþs (-áiþs) | ||||||||||||||
Literatüür
[Bewerke | Kweltekst bewerke]- Streitberg, W. A. (1920), Gotisches Elementarbuch, Heidelberg: C. Winter. (Archive.org)