Weestfriisk

Frysk
Snaket ön	Fryslân
Spreekern	500.000
Weetenskapelk; Iindiiling	Indogermaansk Germaansk Weestgermaansk Nuurđseegermaansk Weestfriisk;
	Amtelk Stant
Amtsspraak fan	Fryslân
Gurkeent Menerhairenspraak ön:	Neđerlönen
	Spraak-Ofkörting
ISO 639-1:	fy
ISO 639-2:	fry
ISO 639-3:	fry

Söl'ring

Weestfriisk (üp Weestfriisk: Frysk of Westerlauwersk Frysk) es en friisk Spraak wat ombi 400.000 Liren Weestfraschlönj spreek.

Klasifikatsjoon

Weestfriisk jert tö jen Famiilie me üđer friisk Spraaken sa üs, Saterfriisk en uk Nuurđfriisk. Uk me di angelsakisk Spraaken sa üs Engelsk of Skotsk hinget Weestfriisk töhop.

Angelsaksen- en Friisenspraaken sen töhop en Spraakenker iin ön di germaansk Spraakenker.

Aurdat di Weestfriisen fuul me Neđerlönsken snaki, heer höör di Spraak uk diarhen foranert.

Spreekers

Spraaken-Areaal

Di weestfriisk Spraak uur ön di neđerlönsk Prowins Fryslân spreeken. Ön't Fastlön uur di Spraak ön di Gimiindi Weststellingwerf ek üs Mooterspraak snaket. Ön di Gimiinden Kollumerlön, It Bilt (Gimiinde Waadhoeke) en Ooststellingwerf uur Weestfriisk uk üs Mooterspraak iinseet. Ön di Ailönen uur di Spraak ön di Weester- en di Uasterdiil fan Skylge sa üs uk ön dit Ailön Skiermûntseach spreeken. Ön't Groningerlön es di Spraak ön di Tērpern Marum, De Wülp en De Pein tö hiir.

Spreekwiisen

Fan Weestfrasch jeft et aacht Spreekwiisen. Noardhoeksk, Klaaifrysk, Wâldfrysk en Súdwesthoeksk sen di gurter Spreekwiisen, wat fuul spreeken uur. Di Spreekers fan des fjuur Spreekwiisen ken enachtler gur forstuun.
Noardhoeksk es en Aurgungs-Spreekwiis mung Klaaifrysk en Wâldfrysk. Fan Noardhoeksk uur aaftjens sair, dat et en Slach fan Klaaifrysk es.

Da jeft et jit fjuur litjeri Spreekwiisen, Skylgersk, Aastersk, Hylpersk en Skiermûntseagersk. Des uur ek fan muar üs 1000 Liren spreeken.
Aurdat des Spreekwiisen mal fuar jam salev sen, haa ja uk masi Ainaarten en uur fan di üđer Weestfriisen ek sa iinfach forstönen.

Tal fan Spreekers

Di Spreeker uuni fuaral ön di Prowind Fryslân. Des heer 653.953 Iinuuners (Oktoober 2021). Fuar 53,6 % es Weestfriisk jaar Mooterspraak, en dit sen da ombi 350.000 Liren.

Ön't Groningerlön keen jit ombi 3.000 Liren Weestfriisk üs Mmoterspraak. Ombi 150.000 Liren haa Weestfriisk üs jaar taust Spraak.
Trinjom di Prowins sen jit muar Spreekers, man diar jeft et niin rocht Talen tö.

Fan di 653.953 Mensken ön di Prowins ken 94% Friisk forstuun, 74% ken uk snaki, 77% ken Friis lees en 30% ken dit uk jit skriif.

Histoorie

Weestfriisk es fan Ualfriisk kemen. Merelfriisk uur tö dit Weestfriisk mung 1550 en 1680 sair.
Fan di Spraak jeft et diarfuar niin Grünj, man tö des Tir waar maning Saaken skrewen, wat nöörig fuar di Spraak sen.
Fuaral Gysbert Japicx es bit deling jit bikeent.

Di Skriiwing wat em bit deling keent es 19. Jaarhönert töhopkemen. Diarfuar haa Autooren sa üs Waling Dykstra fuul dönen. Des noom di Aarber fan Gysbert Japicx üs Bāsis fuar sin Skriifwiis.

Standardfriisk

Ön't 17. Jaarhunert begent Gysbert Japiks en aarneri en ain Skriifwiis üt. Des waar da ön dit 19. Jaarhönert fiiđer ütbecht fan Joast Hiddes Halbertsma. Hi braacht sin Skriifwiis 1834 üt.

Em heer ön di Bigening fan't 19. Jaarhönert uk üđer Skriifwiisen, man des kür jam ek döörseet.

en hiili Reeg fan Elementi, wat Halbertsma en Japiks üttaacht her waar 1879 ön di Selskipsstavering, wat üs di jest Skriifwiis fan't Amt fastlair waar.
1948 kām di Akademystavering üt, wat jitcen Forbeetering fan di Selskipsstavering wiar. Ön't Jaar 1980 kām di Steatestavering üt, wat jit ön Gang es. 2015 waarxdit en bet eeđeraarbert.

Wat deling üs Standardfriisk bikeent es kumt fuaral fan di Spreekwiisen Kloaifräisk en Wooldfräisk, di gurtest Spreekwiisen fan Weestfriisk.

Jir es en Tabel me Standardfriisk en di fjuur gurter Spreekwiisen:

Nuurđfriisk (Sölring)	jen	tau	trii	fjuur	fif	soks	soowen	aacht	niigen	tiin
(Standard-) Weestfrasch	ien	twa	trije	fjouwer	fiif	seis	sân	acht	njoggen	tsien
Hylpersk	een	twaa	trê	fèuwer fouwer	fiiuw	seks	saan	acht akst	nèugen nougen	tên
Westersk (Skylge)	ien	twae	trea	fjouwer	fiif	seks	sôn	acht	njoggen	tsjien
Aastersk (Skylge)	ien	twae	trea	fjouwer	fiif	seks	sôn	acht	njuggen	tsjien
Skiermûntseagersk	iën	twa	trooi	fjèuwer	fiif	seks	saun	acht	njuegen	tsiën

Ön dit weestfriisk Alfabeet uur di Bokstaawen "q" en "x" bluat fuar Persoonennoomen nomen.bi di Skreftspraak kum ja ek fuar.

Sa uur di Bokstaav "y" fuar en Aart fan "i" nomen, sa üs em dit bi "ympulsyf" se ken.
Dit "c" uurxaliining üs "ch" iinseet. Di Bokstaawen "v", "z" en "ch" kum oler tö Bigening fan en Uurt fuar, sa üs niin Uurt me "g" jenigi ken.

Wan em jens Teeken sa üs "â", "ê", "ô", "û" of "ú" sjocht, da es dit wes Weestfriisk.

Fonetiik en Fonologii

Kuurt Lünten

Teeken	Sa üs
IPA	IPA	Skrewen
i	vit	wyt
y	yt	út
u	busə	bûse
ɪ	ɪk	ik
ʏ/ə	pʏt/də	put/de
o	dom	dom
ɛ	fɛt	fet
ɔ	gɔt	gat
a	bak	bak

Lüng Lünten

Teeken	Sa üs
IPA	IPA	Skrewen
i:	vi:t	wiid
y:	dry:f	drúf
e:	re:t	reed
uː	hu:t	hûd
ɪ:	mɪ:r	mear
ø:	lø:nə	leune
o:	ro:k	rook
ɛ:	bɛ:t	bêd
ɔ:	sɔ:t	sâlt
a:	a:p	aap
œ:	frœ:n	freon

Diallaapend Taulünten

Teeken	Sa üs
IPA	IPA	Skrewen üs
iˑə	stiˑən	stien
uj	gujə	goeie
iw	iw	ieuw
yˑə	flyˑəs	flues
uˑj	bluˑj	bloei
aw	aw	au
uˑə	buˑəl	boel
oj	bojkə	boike
ɪˑə	dɪˑə	dea
oˑj	moˑj	moai
ɔˑw	blɔˑw	blau
oˑw	doˑw	do
ɛj	rɛj	rij
oˑə	boˑət	boat
øy	strøyə	struie
aj	lajtsje	laitsje
œˑə	blœə	bleau

Āplaapend Taulünten

Tiiken	Sa üs
IPA	IPA	Skrewen üs
ji	fjider	fierder
jʏ	fljʏzən	fluezzen
jo	rjoxt	rjocht
wo	bworljʏ	buorlju
jɛ	fjɛrən	fearren
wa	bwarjɛ	boarje
wa:	mwa:s	moarns
jɔ	ljɔxt	ljocht

Triilünten

Tiiken	Sa üs
IPA	IPA	Skrewen üs
woj	bwoj	buoi
juw	prjuwə	priuwe
waj	mwajst	moaist
wa:j	kwa:j	koai
jɔˑw	fjɔˑwər	fjouwer

Konsonanten

Skrewen üs	b	ch	d	f	g	h	j	k	l	m	n	p	r	s	sj	t	tsj	v	w	x	y	z
IPA	b	x	d, r	f	ɡ, ɣ	h	j	k	l	m	n	p	r	s	ʃ	t	tʃ	v	v, f, w	ks	j	z

Sii uk

Swadesh list Nuurđfriisk