Ghaana

Tekst üüb Fering

Ghaana [ˈgaːna], amtelk Republiik faan Ghaana (üüb Ingels: Ghana [ˈɡɑːnə] an Republic of Ghana) as en stoot uun a waast faan Aafrika. Uun a waast lei Elfenbianküst, uun a nuurd Burkiina Faaso, uun a uast Toogo an uun a süüd det Golf faan Guinea an Atlantisk Ootseaan. At lun hee 24.658.823 lidj (2010)^[1]. At hoodsteed as Accra.

Geografii

Accra

BURKIINA FAASO

TOOGO

ATLANTIK

Volta-
Stausia

Koord faan Ghaana

Geograafisk Laag

Ghaana leit twesken 11° 10' an 04° 44' (faan a nuurd tu a süüd) an 3°15' an 1° 10' (faan a waast tu a uast). At lun as wat letjer üüs Tjiisklun.

At lun dialt grensen mä trii lunen. Det lingst grens (1098 km) faan’t lun wurt mä Toogo an det kurtst mä Burkiina Faaso diald. At lun dialt uk en 720 km lung grens mä't Elfenbianküst. A eeg as 539 km lung.

Berger

De huuchst berig (885 m) uun’t lun as Afadja Berig. Öler berger san de Edouka Berig (785 m), de Atiwiredu Berig (775 m) an de Kwamisa Berig (761 m).

Struumer

Dön Suart Volta, Witj Volta an Ruad Volta Struumer luup troch a nuurduast faan't lun, am de Volta Struum tu bildin. De Volta Struum leept tu a süüd iin uun de Atlantik.

Sian

De gratst sia uun Ghaana as de Volta Stausia, wat uun a süüduast faan't lun leit.

Indialing faan Ferwalting

Ghaana hee 10 regiuunen.

Regiuun	Grate (km²)	Lidj (2010)	Hoodsteed
Ashanti	24.389	4.780.380	Kumasi
Brong-Ahafo	39.557	2.310.983	Sunyani
Central	9826	2.201.863	Cape Coast
Eastern	19.323	2.633.154	Koforidua
Greater Accra	3245	4.010.054	Accra
Northern	70.384	2.479.461	Tamale
Upper East	8842	1.046.545	Bolgatanga
Upper West	18.476	702.110	Wa
Volta	20.570	2.118.252	Ho
Western	23.941	2.376.021	Sekondi-Takoradi

Befölkring

Spriiken

Det amtelk spriik faan Ghaana as Ingels an 58% faan’t befölkring spreecht Akan.

Histoore

A nööm faan't lun, Ghaana, kaam faan det Ghaana Rik, wat uun a waast faan Aafrika uun't madeläälerns wiar. Daaling at lun faan't rik as dial faan Maali an Mauretaanien. At rik wurd uun Euroopa an Araabien üüs det Ghaana Rik efter a tiitel faan sin keiser bekäänt. At rik skintj ham efter a eroobering faan de almoraawidisk generool Abu-Bakr Ibn-Umar uun't juar 1076 apliaset tu haa'n.

Archeoloogisk auerrester uun a soon bi a eeg faan Ghaana wise diarüüb hen, dat at lun sant at Bronsetidj (amanbi 2000 f. Kr.) besiidelt as. A lidj faan detheer tidj, diar uun a laguunen an struumer fasket, haa man bluat letjet spöören turagleet. Archeoloogisk onerschükingen lei uk nai, dat at maden faan't lun uun a nuurd faan at waltsoon al 3000 tu 4000 juar bewenet wiar.

Faan det 17. juarhunert tu det 19. juarhunert wiar de süüduast eeg faan't Ghaana faan nü dial faan det Deensk Gulküst, en skööl faan koloniin wat tu det Köningrik Denemark-Noorweegen hiard.

Faan 1878 ap tu 1958 wiar Ghaana en britisk kolonii. At lun wurd 1960 en republiik. Kwame Nkrumah wurd de iarst president.

Öler stootsboowenhööd wiar: Joseph Arthur Ankrah (1966-1969), Akwasi Afrifa (1969-1970), Nii Amaa Ollennu (1970), Edward Akufo-Addo (1970-1972), Ignatius Kutu Acheampong (1972-1975), Fred Akuffo (1978-1979), Jerry Rawlings (1979, 1981-2001), Hilla Limann (1979-1981), John Kufuor (2001-2009), John Atta Mills (2009-2012), John Mahama (2012-2017).